Kvifor nynorsk?

Har vi bruk for nynorsk? Vi kan velja to perspektiv på dette spørsmålet:

1. Det smale, det individuelle eller personlege perspektivet

2. Det vide eller språkpolitiske perspektivet

Eg vil ta for meg det smale, det personlege:

Som nynorsk-brukar gjennom alle år, frå oppveksten her i Odda, via studieår i Bergen og gjennom vaksenlivet, har det berre vore eitt norsk språk for meg. I brev, avisinnlegg, artiklar, kronikkar, i dikt, noveller og romanar.
Eg var så heldig at eg voks opp i eit samfunn der det i skulen var ei omtrent 50/50 fordeling mellom nynorsk og bokmål. I heimen, på skulen og i gata var det eit talemål som var nært nynorsk eg høyrde. Og eg høyrde lærarar som brukte nynorsk, og andre vaksne som viste respekt for nynorsken, endå om dei sjølve var bokmålsbrukarar. Det naturlege for meg var - udiskutabelt - å skriva nynorsk, den målforma som eg alltid har hatt eit eigarforhold til. For det er det ein må ha om ein skal uttrykka seg skriftleg i det offentlege rommet - ein må ha eit eigarforhold til språket, elles går det ikkje. Elles blir det for tungt og vanskeleg å uttrykka seg.
Då eg etter gymnaset reiste frå Odda til Bergen og begynte å studera, vart nynorsk heilt naturleg verande målforma mi. Eg har alltid skrive nynorsk.
Men det har hendt ein gong – eg skal innrømma det - ein gong på 80-talet at eg prøvde meg. Eg prøvde å skriva på bokmål. Men det gjekk ikkje, det var ikkje mogeleg for meg å skriva ein slik tekst som den eg ville skriva på bokmål. Alt stritta imot inni meg, å skriva på bokmål var unaturleg, kunstig og hjelpelaust, syntest eg.

Slik er det i det første perspektivet, det personlege. Eg må skriva slik eg kjenner meg komfortabel med. Det gjeld innhaldet - eg må ha eit innhald som er viktig for meg å få fram. Men særleg gjeld det språket eg bruker. Det må vera mitt eige.

Har vi bruk for nynorsk? er spørsmålet eg stilte.

Mange stiller det spørsmålet, og det dei seier, er vel eigentleg: - Kvifor kan då ikkje alle skriva bokmål? Og då er vi med ein gong midt i det språkpolitiske. Skal vi her i landet ha to skriftlege målformer som lever side ved side, slik vi har hatt det i godt over hundre år, eller berre ei?

Det finst nynorskmotstandarar vil gjerne bli kvitt nynorsken, få han bort. Dei vil fjerna nynorsk frå skulen, kutta ut skriftleg-opplæring i nynorsk, avskaffa nynorsk-eksamen i skulen, osv. Det er ikkje måte på. Det dei samstundes seier då, er at vi ikkje treng nynorsk, nynorsk er overflødig. Og i den same sausen seier dei også at jo, - dei har då respekt for nynorsken, nynorsk er fint i enkelte dikt, nynorsk er eit kulturspråk, dei store nynorskdiktarane skal få ha heiderplassen sin i litteraturhistoria, osv., seier dei. Men vi treng ikkje ha nynorsken der han er så mykje framme i dag - vi treng ikkje ha så mykje av han - i skulen, i radio og i avisene, osv. Seier dei. Og den tanken, den er kort.

Ja, det er ein veldig rar tanke. Dette at vi ikkje treng nynorsken, vi kan berre alle bruka bokmål. Ein veldig rar tanke. Viss det er slik at vi ikkje treng nynorsken fordi han er så liten, så perifer i forhold til det større talet bokmålsbrukarar – ja, då skal vi kanskje bruka den same logikken overfor bokmålet, vis à vis verdsspråket engelsk. Kva skal vi vel med eitt (eller to) eigne (norske) språk her i landet, vi er jo så få i dette landet, og nesten alle forstår og kan snakka engelsk – i alle fall litt, så kva skal vi vel med norsk? Og det ville jo vera så mykje meir rasjonelt og effektivt med berre eitt, samlande språk for alle – ikkje sant?

Eit anna argument som ligg under hos nynorsk-motstandarane er at det er så slitsomt, så krevande for dei stakkars elevane (særleg dei som lever og går på skule på Austlandet) - så slitsomt å læra to norske målformer i skulen. Men er ikkje det der ei stygg nedvurdering av elevane, av evnene deira, av evna deira til å ta til seg lærdom? Skulle vi verkeleg sy puter under albogane til dei oppveksande slektene ved å skjerma dei mot å læra seg nynorsk? Kva bli det neste? Skal vi skjerma dei også mot dei meir krevande delane av andre fag i skulen - i matematikken, i naturfaget, osv?

Eg er glad for at det framleis finst mange flotte og sterke nynorskbrukarar – i litteraturen, i massemedia og i samfunnslivet elles. Og det er bra at organisasjonar som Mållaget framleis held fana høgt for nynorsken.